Zygmunt Wilkoński
ur. 20 maja 1832 r. w miejscowości Stołężyn powiatu wągrowieckiego na Pałukach, zm. 24 grudnia w Rąbinie, obecnie dzielnicy Inowrocławia.
doktor praw, ziemianin, był współzałożycielem Towarzystwa Pożyczkowego (późniejszego Banku Ludowego), współzałożycielem Młyna Parowego ,,Grabski, Wilkoński i Ska", założycielem Solanek w Inowrocławiu oraz współzałożycielem Cukrowni ,,Kujawy" w Janikowie.
Rodzina Wilkońskich wywodziła się z wielkopolskiej gałęzi rodu Odrowążów. Zamieszkiwali oni w miejscowości Wilkonice i Wilkoniczki w b. pow. Krobia województwa poznańskiego. W 1393 r. Wilkonice były własnością Stanisława Wilkońskiego, a w 1427 r. Dersława Wilkońskiego. Następne pokolenia osiedlały się również w innych powiatach Wielkopolski.
Ojciec jego, Florian Jan Nepomucen. był dziedzicem dóbr rycerskich Stołężyn i Wapno. Matka, Prakseda, pochodziła z rodziny Sulerzyckich. Na chrzcie otrzymał imiona Zygmunt
Nepomucen. Pierwsze nauki pobierał w domu rodzicielskim w Stołężynie. Uczył się łaciny, języka niemieckiego, arytmetyki i geografii. Dnia I października 1842 r., po zdaniu egzaminów wstępnych,
rozpoczął naukę w Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu. Po dwóch latach przeniesiony został do innego poznańskiego gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma, gdzie uczył się do 1851 r. Egzamin
dojrzałości zdał w królewsko-katolickim gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. Przedłużona nauka spowodowana była słabym zdrowiem młodego Wilkońskiego i dłuższymi przerwami w nauce. Studia
prawnicze odbywał na uniwersytetach we Wrocławiu, Heidelbergu, Berlinie i ponownie we Wrocławiu, gdzie dnia 27 czerwca 1856 r. zdał egzamin państwowy, obronił pracę doktorską pt. ,,Quaestiones De
Querela Inofficiosi Testamenti Imprimis Interpretatione L. 19 De Inoff. Test. (V. 2) Nixae" i otrzymał tytuł doktora obojga praw, tj. prawa rzymskiego i kanonicznego.
Po studiach Wilkoński rozpoczął aplikację sądową w Sądzie Apelacyinyrn w Poznaniu. W 1858 r. otrzymał nominację na referendariusza, a po czterech latach na asesora na obwód Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu.
W 1865 r przeniesiony został do Sądu Apelacyjnego w Bydgoszczy i przydzielony do Sądu Powiatowego w Inowrocławiu, gdzie dnia 1 listopada 1865 r. rozpoczął pracę jako asesor sądowy.
W 1867 r. wyszło rozporządzenie ministra sprawied1iwości Królestwa Niemieckiego, mocą którego urzędników sądowych Polaków przenoszono na tereny czysto niemieckie. W tej sytuacji Wilkoński
poprosił o zwolnienie ze służby sądowej. Dnia 30 kwietnia 1867 r. wytoczono Wilkońskiemu proces na podstawie którego został zwolniony z pracy w sądzie w drodze dyscyplinarnej. '
Zygmunt Wilkoński był dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była Lucyna Kozłowska, córka Jara Kozłowskiego i Antoniny z Ostrowskich, właścicie1i dóbr rycerskich Jaront, Niemojewa i Dulska w powiecie inowrocławskim. Ślub ich odbył się w 1859 r. w Poznaniu.
Z tego małżeństwa urodziły się trzy córki: Halina, Wanda i Ludgarda oraz syn, Wiesław. Po wczesnej śmierci Lucyny, Wilkoński ożenił się powtórnie.
Jego drugą żoną została Waleria z Bornów, córka Jana Bornego i Elżbiety z Jasińskich z Nowego Jasienia k. Świecia na Pomorzu, którą poślubił w 1871 roku. Z małżeństwa z
Walerią urodziło się trzech synów i dwie córki: Władysław Zygmunt, Maria, Olga i Janusz. Po 7-letnim pożyciu, Waleria Wilkońska zmarła w 1878 r. w Rąbinie, w skutek krwotoku po urodzeniu syna
Janusza. Po zwolnieniu z sądu dr Wilkoński poświęcił się rolnictwu. Osiadł na Kujawach w majętności Niemojewo, której został dziedzicem po ślubie z Lucyną Kozłowską. Po sprzedaży Niemojewa,
kupił majątek Racice nad Gopłem, a w 1872 roku stał się właścicie1em Rąbina i Rąbinka koło Inowrocławia, które kupił po sprzedaniu Racic. Przez krótki czas Wilkońscy byli również właścicielami
folwarku Płonkówko. W swoich majątkach dbał o podniesienie kultury rolnej. Jako pierwszy z ziemian kujawskich, w 1870 r. zastosował glęboką orkę pługiem parowym, co na ówczesne czasy było
przedsięwzięciem nowatorskim. Obok rolnictwa zajął się działalnością ekonomiczną i społeczną. Zygmunt Wilkoński był inicjatorem i współzałożycielem spółki pod nazwą ,,Towarzystwo Pożyczkowe dla
Miasta Inowrocławia i Okolicy", która założona została 1 października 1867 r. Celem Towarzystwa było podtrzymywanie polskiego stanu posiadania zagrożonego konkurencją niemieckiego kapitału. Cel
ten osiągano przez gromadzenie oszczędności zamożniejszych ziemian i włościan oraz udzielanie długoterminowych dogodnych pożyczek na rozwój gospodarstw rolnych i zakładów
rzemieślniczo-przemysłowych. Sam Wilkoński miał kilka udziałów i swoje środki finansowe w tej spółce. W 1889 r. dotychczasowa spółka przekształciła się w Bank Ludowy.
Mieszkając jeszcze w Racicach, Wilkoński wystąpił z inicjatywą założenia młyna parowego w Inowrocławiu, który zaopatrywałby okoliczną 1udność w mąkę. W tym celu wykupił od Czeladzi
Rzemieślnieczej ogród przy ulicy Średniej, a dnia 15 lipca 1872 r. razem z Józefem Grabskim ze Skotnik założył spółkę Młyn Parowy ,,Grabski, Wilkoński i Ska". Po uruchomieniu młyna dzienny
przemiał zboża wynosił 10 ton pszenicy i 10 ton żyta. W 1874 r. młyn uległ spaleniu. Po jego odbudowie i modernizacji produkcja dzienna wzrosła prawie dwukrotnie.
Wilkoński jako rolnik zwrócił uwagę na wysokie plony jakie wydają buraki cukrowe na żyznej kujawskiej ziemi oraz na konieczność wybudowania na tych terenach cukrowni. Dzięki jego inicjatywie
dnia 23 lutego 1875 r. powstało Towarzystwo Akcyjne, które wybudowało pierwsza na Kujawach cukrownię w Janikowie. Cukrownia ta po pierwszym roku produkcji dała tak wysokie zyski swoim
akcjonariuszom, że stało to się bodźcem do powstawania w następnych latach cukrowni w Mątwach, Wierzchosławicacb, Kruszwicy i Tucznie.
Ostatnie dziesięć lat swego życia Wilkoński spędził w Rąbinie. Na ten okres przypada jego działalność dla rozwoju miasta Inowrocławia. Wilkoński wybudował najpierw ulicę długości 150 m., od dzisiejszej ulicy Królowej Jadwigi do ulicy Staszica, a przy niej trzy okazałe kamiennice. UIica ta nazywała się Zygmuntowska. W 1928 r. uchwałą Magistratu zmieniona została na Solankową, w zamian za pierwszą poprzeczną ulicę od Solanek, którą nazwano Zygmunta Wilkońskiego. Największą zasługą Wilkońskiego było założenie inowrocławskich Solanek. Impulsem do ich założenia było wykrycie słonej wody w stawie ogrodu w Rąbinie. Swój plan budowy uzdrowiska propagował wśród miejscowych obywateli i ziemian. Wkrótce z jego inicjatywy powstało "Towarzystwo Akcyjne Solanki Inowrocławskie".
Wilkoński osobiście doglądał robót budowlanych. Nadzór nad założeniem parku objął Lucjan Grabski. Jednocześnie od zakładu kąpielowego do ul. Zygmuntowskiej
posadzono aleję z drzew jesionowych i czarnych orzechów, służącą za drogę dojazdową do parku zdrojowego. W 1876 roku oddano kąpielisko do użytku publicznego. Zygmunt Wilkoński interesował się
również zagadnieniami ekonomicznymi w rolnictwie. Napisał z tej dziedziny książeczkę w języku niemieckim pt. ,,Zinsloser Credit oder Sichere HĂźlfe der Landwirtscbaft und Industric. Neues Credit
und Muenzensystem" wydrukowaną w BerIinie w 1879 r. W pracy tej Wilkoński omówił kwestie ustalania cen w rolnictwie według cen zboża. Rozprawa zainteresowała nie tylko sfery naukowe ale i sfery
rządowe' w Berlinie. W latach 1867-1880 Wilkoński był członkiem Towarzystwa Rolniczego Inowrocławskiego.
Po dłuższym okresie choroby Zygmunt Wilkoński zmarł 24 grudnia 1882 roku w Rąbinie. Cztery dni później pochowany został na starym cmentarzu przy romańskim kościele NMP ,,Ruina" w Inowrocławiu.
Ślad po jego grobie zupełnie zaginął. Usytuowany był w części pagórkowatej cmentarza w kierunku północnym, około 35 m od nawy kościoła, równolegle z murowanymi grobarmi Witulskich i Grabskich.
Mogiła była ogrodzona kratami z kutego żelaza. W 1900 r. ogłoszono likwidację cmentarza i większość grobów została zrównana z ziemią, w tym również i Wilkońskiego. Zygmunt Wilkoński przyczynił
się do postępu w kulturze rolnej i uprawie buraków cukrowych, rozwoju przemysłu rolno-spożywczego na Kujawach, rozwoju spółek oszczędnościowo-pożyczkowych oraz przyczynił się do tego, że
Inowrocław stał się miastem uzdrowiskowym.
Dnia 5 września 1937 r. staraniem Stowarzyszenia Lekarzy Zdrojowych, Wydziału Uzdrowiskowego i Magistratu odsłonięto obelisk z tablicą pamiątkową w parku solankowym w
Inowrocławiu. Autorem projektu tablicy był prof. Edward Haupt z Poznania. Cały obelisk został zniszczony przez Niemców w 1939 roku.
Po II wojnie światowej inowrocławscy lekarze ufundowali nowy pomnik. Jego uroczyste odsłonięcie odbyło się podczas obchodów 80-lecia Uzdrowiska dnai 30 czerwca 1956 roku. Projektantką i
wykonawczynią tego pomnika była rzeźbiarka Janina Leymanowa z Torunia. W 1975 roku, na 100-lecie inowrocławskich Solanek, uczczono Zygmunta Wilkońskiego umieszczeniem, po lewej stronie głównego
budynku uzdrowiskowego, oryginalnej formy przestrzennej z płaskorzeźbą założyciela i okolicznościowym napisem.
http://www.gim4ino.webd.pl/MULTIMEDIA/PATRON/patron-zyciorys.pdf